ΙΣΤΟΡΙΑ Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

η αιγυπτος from kotsiele

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΓΓΥΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ from kotsiele

ο μυκηναϊκος πολιτισμος σχεδιάγραμμα from Eleni Kots

Ομηρική Εποχή - Σχεδιάγραμμα from Eleni Kots

ομηρικη γεωμετρικη εποχη from Eleni Kots

φυλλο εργασιας ομηρικός οίκος from Eleni Kots

αρχαίκη τελικο from Eleni Kots

αρχαϊκή εποχή (750 480 π from Eleni Kots

β΄ελληνικος αποικισμος διδακτική παρέμβαση from Eleni Kots

κλασικη εποχη σχεδιαγραμμα from Eleni Kots

Η ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ from Eleni Kots

ΟΙ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ from Eleni Kots

Η ΓΛΥΠΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ from Eleni Kots

Τα ιδιωτικά συμπόσια στην κλασικη εποχή from Eleni Kots

Η δουλεία και η εργασία στην κλασική εποχή from Eleni Kots

Ο βίος του Μ.Αλεξάνδρου from Eleni Kots

κεφαλαιο τριτο ο ελληνιστικος κοσμος from Eleni Kots

ο ελληνιστικος πολιτισμος from Eleni Kots

εργασιες με τη χρηση τπε πανω στο μαθημα from Eleni Kots

Iv. o ελληνισμος της δυσης, from Eleni Kots

η ιδρυση της ρωμης και η οργανωση της from Eleni Kots

V.OΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ from Eleni Kots

Vi. η ρωμαϊκη αυτοκρατορια (2016) from Eleni Kots

Iv.υστερη αρχαιοτητα 2016 (α΄) from Eleni Kots

1.4. O εξελληνισμός του Ανατολικού ρωμαϊκού Κράτους from Eleni Kots

1.5. H μεγ;Aλη μετανάστευση των λαών – Το τέλος του δυτικού ρωμαϊκού κράτους from Eleni Kots

2. H εποχή του Ιουστινιανού from Eleni Kots

οδηγιεσ για την αξιολογηση των μαθητων στο μαθημα τη5 from Eleni Kots

Η ΚΑΤΟΧΗ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ from Katerina Kalantzidou

V.ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ

2. ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΩΝ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΩΝ

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Οι κατακτήσεις των Ρωμαίων είχαν σημαντικές συνέπειες σε όλους τους τομείς της ρωμαϊκής κοινωνίας. Συγκεκριμένα:

·       συνέβαλαν στη δημιουργία ενός μεγάλου και ισχυρού κράτους.

·       έφεραν πλούτο και ευημερία στον ρωμαϊκό λαό.

·       προκάλεσαν οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές αλλαγές και προβλήματα, που με τη σειρά τους οδήγησαν

-   σε μεταρρυθμιστικές προσπάθειες.

-   στο ξέσπασμα εμφυλίων πολέμων.

·       δημιούργησαν την ανάγκη πολιτειακών αλλαγών, οι οποίες τελικά οδή­γησαν στην κατάλυση του δημοκρατικού πολιτεύματος.

2. Οι συνέπειες των κατακτήσεων

           2.1 Οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές αλλαγές

Η οικονομία

Ø  Η οικονομία του ρωμαϊκού κράτους, που πριν από τις κατακτήσεις στηριζόταν στην καλ­λιέργεια της γης (κλειστή αγροτική οικονομία), αλλάζει μορφή, καθώς με τις κατακτήσεις:

• άρχισε να αναπτύσσεται το εμπόριο και η Βιοτεχνία, με συνέπειες

>      τη δημιουργία μεγάλων εργαστηρίων.

>      την αλλαγή στο σύστημα παραγωγής και την αλλαγή στο είδος της εργασίας: η εργα­σία έγινε ομαδική και επικράτησε η εργασία των δούλων, που ήταν φθηνότερη.

>    την εξαφάνιση των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, που δεν άντεξαν στον ανταγωνι­σμό των μεγάλων εργαστηρίων.

• άρχισαν να δημιουργούνται μεγάλες γαιοκτησίες

>  με την απορρόφηση της γης των μικρών ιδιοκτητών από ισχυρούς γαιοκτήμονες.

>  με την καταπάτηση της κατακτημένης δημόσιας γης.

Η κοινωνία

Οι αλλαγές που επέφεραν στην οικονομία του ρωμαϊκού κράτους οι κατακτήσεις είχαν άμεσες επιπτώσεις και στη ρωμαϊκή κοινωνία.

Ø  Ο κύριος όγκος του ρωμαϊκού λαού, που αποτέλεσε τον στρατό με τον οποίο έγιναν οι με­γάλες κατακτήσεις:

·       έχασε τη μικρή του περιουσία (με τη βαθμιαία εξαφάνιση των μικρών ιδιοκτησιών και τωνμικρών εργαστηρίων, που άρχισε να σημειώνεται από τον 2ο αιώνα π.Χ.).

·       άρχισε να συγκεντρώνεται στη Ρώμη σε αναζήτηση ευκαιριών, με μόνα εφόδια τα πολιτικά δικαιώματα του Ρωμαίου πολίτη.

·       παρασιτούσε εξαργυρώνοντας την ψήφο του -το κύριο μέσο επιβίωσης του μαζί με τη μαρτυρία στα δικαστήρια- στους πλούσιους, με συνέπεια να εξελιχθεί σε μια ανθρώπινη μάζα χωρίς συνείδηση (ρωμαϊκός όχλος).

Ø  Τα πλούτη από τις κατακτήσεις τα καρπώθηκαν δύο ολιγάριθμες κοινωνικές τάξεις:

v οι συγκλητικοί, οι οποίοι

·       αποτέλεσαν τη νέα αριστοκρατική τάξη, που σχηματίστηκε από ανθρώπους οι οποίοιείτε οι ίδιοι είτε οι προγονοί τους είχαν καταλάβει κάποτε κάποιο ανώτατο αξίωμα.

·       δεν ασχολούνταν με επιχειρήσεις, αλλά κατείχαν μεγάλα αγροκτήματα.

·       είχαν την ανάγκη του λαού για την εκλογή τους σε κάποιο ανώτατο αξίωμα, που τουςεπέτρεπε την ένταξη τους στο σώμα της συγκλήτου.

·       απέκτησαν σταδιακά, με τις κατακτήσεις, μεγάλη πολιτική δύναμη.

·       αποτελούσαν μια κλειστή κοινωνική ομάδα, που δεν επέτρεπε σε άτομα διαφορετικήςπροέλευσης να διεκδικήσουν δημόσιο αξίωμα (σε περιπτώσεις που συνέβαινε κάτι τέτοιο, αυτός που εκλεγόταν ονομαζόταν νέος άνθρωπος).

v οι ιππείς, οι οποίοι

·       διέθεταν μεγάλη χρηματική περιουσία, που τους επέτρεπε να στρατεύονται στο ιππικό.

·       ασχολούνταν κυρίως με εργασίες που απέφεραν κέρδη (επιχειρήσεις, εμπόριο, τοκογλυ­φία, ανάληψη δημόσιων έργων)· η πιο κερδοφόρα από αυτές ήταν η επιχείρηση του δημοσιώνη, εκείνου που νοίκιαζε από το κράτος το δικαίωμα είσπραξης των δημόσιων φό­ρων από τις επαρχίες ή της εκμετάλλευσης των μεταλλείων και των λιμανιών - οι δημοσιώνες προκατέβαλλαν στο κράτος τα έσοδα των εισπράξεων που θα έκαναν και στη συνέ­χεια πουλούσαν τα δικαιώματα τους σε επιχειρηματίες των επαρχιών (τελώνες), που εισέπρατταν τους φόρους από τον λαό με σκληρό τρόπο και υψηλό κέρδος.

·       δεν ήταν ευγενούς καταγωγής και δεν εί­χαν τη δυνατότητα να καταλαμβάνουν α­νώτατα αξιώματα, γεγονός που τους έφερ­νε σε αντιπαράθεση με τους συγκλητικούς.

Ø  Οι μεγάλες κατακτήσεις συνέβαλαν στην ανά­πτυξη της δουλείας.

v Οι δούλοι:

·  ήταν κυρίως αιχμάλωτοι πολέμου.

·  πρόσφεραν φθηνή εργασία για την κάλυψη των αναγκών των μεγάλων επιχειρήσεων και των γαιοκτησιών που είχαν δημιουργηθεί τότε, γεγονός που οδήγησε στην αύξηση της ζήτησης δούλων και επομένως στην ανάπτυξη του δουλεμπορίου.

·  εργάζονταν κάτω από ιδιαίτερα σκληρές συνθήκες, γεγονός που προκάλεσε πολλές εξεγέρσεις, οι οποίες τις περισσότερες φορές καταπνίγηκαν βίαια.

2.2 Oι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες

Οι ρωμαϊκές κατακτήσεις επέφεραν κοινωνικές αλλαγές:

àαλλοίωση των ηθών

àαπομάκρυνση από τις προγονικές αρετές

Αποτέλεσμα: ορισμένες προσωπικότητες αναζήτησαν τρόπους να ελεγχθεί η κατάσταση.

Α)Κάτων ο Τιμητής:

Ø  Ανέλαβε πρωταγωνιστικό ρόλο στην προσπάθεια αντιμετώπισης της κοινωνικής και πολιτικής διαφθοράς.

Ø  Μορφωμένος, είχε πάρει μέρος σε πολλούς πολέμους και είχε διακριθεί σε ανώτατα αξιώματα.

Ø  Είχε συντηρητικές απόψεις και ηθικές αρχές.

Ø  Όταν εκλέχτηκε στο αξίωμα του Τιμητή (184 π.Χ.), επιχείρησε την κάθαρση της τάξης των συγκλητικών και των ιππέων περιορίζοντας με μέτρα την πλεονεξία τους και ελέγχοντας τη συμπεριφορά τους (βλ. παράθεμα 5).

Ø  Είχε ελληνική παιδεία, απέδιδε όμως την ευθύνη της αλλοίωσης των ρωμαϊκών ηθών στη διείσδυση των ελληνικών συνηθειών και στη υιοθέτηση του πολιτισμού των Ελλήνων. Έφτασε να αποστρέφεται καθετί το ελληνικό.

Αποτελέσματα προσπάθειάς του => Τα κίνητρά του ήταν αγαθά, αλλά δεν επέφεραν αποτελέσματα, γιατί οι αλλαγές είχαν ριζώσει πλέον στη ρωμαϊκή κοινωνία.

Β)Τιβέριος Γράκχος:

Ø  Εκλέχτηκε Δήμαρχος (133 π.Χ.)

Ø  Πρότεινε την ψήφιση του αγροτικού νόμου, σύμφωνα με τον οποίο:

>      Δεν επιτρεπόταν σε κανένα πολίτη να κατέχει ιδιοκτησία μεγαλύτερη από 500 πλέθρα γης.

>      Αν μέχρι εκείνη την εποχή κατείχε περισσότερη γη, τότε θα μπορούσε να κρατήσει επιπλέον και από 250 πλέθρα για καθένα από τα δύο αρσενικά παιδιά του.

>      Δεν επιτρεπόταν όμως σε καμία περίπτωση η κατοχή της γης να ξεπερνά στο σύνολό τα 1000 πλέθρα (βλ. παράθεμα 6).

(πλέθρο = μονάδα μέτρησης επιφανειών ίση με 2,3 στρέμματα αλλά και μονάδα μήκους ίση με 100 πόδια)

>     Με το νόμο αυτό προβλεπόταν η αναδιανομή της δημόσιας γης στους ακτήμονες. à Όση γη  θα επιστρεφόταν  με την εφαρμογή του νόμου  θα μοιραζόταν  εκ νέου ανά 30 πλέθρα σε  κάθε πολίτη που δεν είχε έγγειο ιδιοκτησία.

Ø  Έκανε επίσης την τολμηρή πρόταση να διατεθούν οι θησαυροί του βασιλιά της Περγάμου, Άτταλου Γ΄ (τους κληροδότησε πεθαίνοντας το 133 π.Χ. στο ρωμαϊκό λαό) στους ακτήμονες, για να αγοράσουν εργαλεία και να καλλιεργήσουν τα κτήματα που θα αποκτούσαν.

Αποτελέσματα προσπάθειάς του  => Αποτυχία των σχεδίων του λόγω της αντίδρασης των συγκλητικών και της εξαγοράς των συνειδήσεων του λαού. Ο Τιβέριος μάλιστα δολοφονήθηκε. Ο νόμος του, αν και δεν καταργήθηκε, δεν εφαρμόστηκε.

Γ) Γάιος Γράκχος:

Ø  Εκλέχτηκε δήμαρχος δέκα χρόνια μετά την πρώτη εκλογή του αδερφού του Τιβέριου (123π.Χ.).

Ø  Οι μεταρρυθμίσεις του ήταν εμπνευσμένες από το έργο του Τιβέριου, αλλά επιδίωξε να περιορίσει και τη δράση της συγκλήτου.

Ø  Έθεσε σε εφαρμογή τον αγροτικό νόμο και ψήφισε μια σειρά νέων μέτρων που βελτίωναν τη θέση των ακτημόνων.

>      Ίδρυσε αποικίες στις κατακτημένες περιοχές της Ιταλίας και εγκατέστησε  ακτήμονες.

>      Καθιέρωσε τη διανομή σιταριού για τους φτωχούς της Ρώμης.

>      Μείωσε τα χρόνια της στράτευσης.

>      Αύξησε το στρατιωτικό μισθό.

Ø  Για να περιορίσει τις αυθαιρεσίες των συγκλητικών:

>      Προχώρησε στη συγκρότηση δικαστηρίων από ιππείς, που εκδίκαζαν υποθέσεις καταχρήσεων από τους συγκλητικούς.

>      Εμπόδισε τη δυνατότητα που είχαν να επιλέγουν αυτοί τις συγκλητικές επαρχίες.

Αποτελέσματα προσπάθειάς του  => Οι συγκλητικοί τον αντιμετώπισαν όπως και τον αδερφό του στρέφοντας ένα μέρος του λαού εναντίον του. Όταν ο Γάιος θέλησε να κινηθεί ανοιχτά κατά της συγκλήτου οργανώνοντας εξέγερση απέτυχε. Οι οπαδοί του εξοντώθηκαν και ο ίδιος, για να αποφύγει την ατίμωση, διέταξε έναν δούλο του να τον σκοτώσει.

v Στόχοι της μεταρρυθμιστικής προσπάθειας των Γράκχων:

α) ο έλεγχος της κοινωνικής ανισότητας

β) η αποκατάσταση μεγάλου μέρους των ακτημόνων

γ) η αποδυνάμωση των συγκλητικών

v Αποτελέσματα της προσπάθειάς τους:

=> η κατάσταση που είχε δημιουργηθεί από τις μεγάλες κατακτήσεις δεν ευνόησε τις αλλαγές, γι’ αυτό τα έργο των Γράκχων ουσιαστικά απέτυχε.

=> διαμορφώθηκαν ευνοϊκές προϋποθέσεις για λίγους που ευεργετήθηκαν από τα μέτρα των Γράκχων και στη συνέχεια αποτέλεσαν μια νέα αρκετά δυναμική κοινωνική ομάδα.

ΙΣΤΟΡΙΑ Α΄ΛΥΚΕΙΟΥ –ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2018

              2.   Η αρχαία Ελλάδα (από το 1100 ως το 323 π.Χ.)

2.1 Ομηρική Εποχή (1100 - 750 π.Χ.)

Ορισμός:

·       Πότε: μετά την παρακμή των μυκηναϊκών κέντρων (1100 π.Χ.)

·       Διάρκεια: για περίπου τρεις αιώνες à περίοδος αναστατώσεων και συνεχών μετακινήσεων ελληνικών φύλων à απόκτηση μόνιμων εγκαταστάσεων

·       Κύριες πηγές πληροφοριών:

o   η αρχαιολογική έρευνα

o   τα ομηρικά έπη (ονομαστηκε από αυτά η εποχή «ομηρική εποχή»

·       Παλαιότεροι χαρακτηρισμοί: «ελληνικός μεσαίωνας» / «σκοτεινοί χρόνοι», δηλ. εποχή άγνωστη και παρακμιακή σε σχέση με τον λαμπρό μυκηναϊκό πολιτισμό.

·       Σύγχρονος χαρακτηρισμός: Περίοδος ανασυγκρότησης, οργανωτικής δημιουργίας και θεμελίωσης του ελληνικού πολιτισμού

Οικονομική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση

α) Η οικονομία

•         Κύρια πηγή οικονομικής ανάπτυξης: η γη

•         Κλειστή αγροτική οικονομία

•         Ο ομηρικός οίκος: τα μέλη μιας οικογένειας μαζί με άλλα άτομα με οικονομική εξάρτηση από την οικογένεια και επιτελούσαν όλες τις παραγωγικές εργασίες.

Ø  Απουσία εργασιακής ειδίκευσης à απουσία βιοτεχνικής ανάπτυξης

Ø  Τα γεωργικά και κτηνοτροφικά παραγόμενα προϊόντα καταναλώνονται μέσα στον οίκο.

Ø  Τρόποι αναπλήρωσης αγαθών:

·        περιορισμένο ανταλλακτικό εμπόριο

·        ανταλλαγή δώρων

·        πόλεμος

·        πειρατεία

Ø  Μέτρα αξιολόγησης ανταλλασσόμενων αγαθών : βόδι, δέρματα ζώων, μέταλλα, δούλοι

Ø  Το εξωτερικό εμπόριο (μέταλλα και δούλοι)στα χέρια των Φοινίκων

β) Η κοινωνία

·       Ο οίκος = βασική μονάδα κοινωνικής συγκρότησης

·       Οικονομική εξέλιξη του οίκου: τερματισμός των μετακινήσεων των ελληνικών φύλωνà μόνιμη εγκατάσταση àκατοχή γης àοικονομική ισχύς

·       Την κοινωνική και οικονομική μονάδα του οίκου αποτελούσαν οι:

Ø  Άριστοι (ευγενείς):

§  μέλη του οίκου που συνδέονταν με συγγενικούς δεσμούς

§  κάτοχοι της γης

§  με οικονομική ισχύ (διηγήσεις ομηρικών επών)

Ø  Πλήθος:

§  πολυάριθμη κοινωνική ομάδα

§  χωρίς άμεσους συγγενικούς δεσμούς με τους ευγενείς

§  ζούσαν σε καθεστώς εξάρτησης από τον οίκο

Ø  Δημιουργοί:

§  ειδικευμένοι τεχνίτες (π.χ. ξυλουργοί, αγγειοπλάστες κ.λπ.)

§  οικονομικά εξαρτώμενοι από τον οίκο/ τους οίκους μιας ευρύτερης περιοχής

Ø  Δούλοι:

§  περιουσιακό στοιχείο του οίκου

§  από πολέμους ή πειρατεία

γ) Η πολιτική οργάνωση

Οι πρώτες ελληνικές κοινωνίες: κράτη φυλετικά (βλ. ερμηνευτικό πίνακα όρων στο σχολικό βιβλίο σελ. 122)

Φυλετικό κράτος: πρώτη μορφή ελληνικής πολιτικής οργάνωσης.

Εσωτερική διάρθρωση φυλετικού κράτους:

α' δυνατότητα: φυλή / φυλές  - φατρίες  - γένη (βάσει συγγένειας)

β' δυνατότητα: διάσπαση ενός ευρύτερου φύλου

γ' δυνατότητα: ένωση περισσότερων φυλών του ιδίου φύλου.

Εξέλιξη του φυλετικού σε πολιτικά οργανωμένο κράτος: φυλετικοί αρχηγοίàκληρονομικοί βασιλείς.

•         Ο βασιλιάς:

Ø  ο αρχηγός του στρατού επί πολέμου

Ø  ο κυβερνήτης με θρησκευτική και δικαστική εξουσία επί ειρήνης

•         Η βουλή των γερόντων:

Ø  ο αρχηγοί των ισχυρών γενών («βασιλείς»), συμβούλιο του βασιλιά

Ø  περιόρισαν την εξουσία του βασιλιά

•         Η εκκλησία του δήμου:

Ø  το πλήθος, κυρίως οι πολεμιστές·

Ø  γνωμοδοτεί για σημαντικά θέματα

Συμπέρασμα: Την ομηρική περίοδο διαμορφώθηκαν όλοι εκείνοι οι θεσμοί που οδήγησαν από τα μέσα του 8^ου αι. π.Χ. στην πολιτική συγκρότηση των ελληνικών κοινωνιών

2.2 Αρχαϊκή Εποχή (750 - 480 π.Χ.)

Ορισμός:

·       Χρονικά όρια: 750- 480 π.Χ.

·       Χαρακτηρισμός: έναρξη της οικονομικής, πολιτικής και πολιτιστικής εξέλιξης του ελληνικού κόσμου

·       Χαρακτηριστικά (κατά χρονολογική σειρά):

1.     Οργάνωση πόλεων - κρατών και ίδρυση αποικιών (Β' ελληνικός αποικισμός) για να αντιμετωπιστεί η οικονομική και κοινωνική κρίση του τέλους της ομηρικής εποχής (μέσα 8^ου αι.).

2.      Πνευματικές αναζητήσεις και διαμόρφωση του χαρακτήρα του αρχαίου πολιτισμού (7^ος και 6^ος αι.).

3.      Νικηφόροι αγώνες των Ελλήνων ενάντια στους «βαρβάρους» (Περσικοί Πόλεμοι) àενίσχυση της εθνικής συνείδησης και του θεσμού της πόλης - κράτους (αρχή 5^ου αι).

Η γένεση της πόλης – κράτους

Ορισμός : Η πόλη - κράτος περιλαμβάνει τις έννοιες του χώρου και της διοικητικής οργάνωσης.

·       χώρος : μία πόλη με ή χωρίς την ευρύτερη περιοχή

·       διοικητική οργάνωση: ενιαία εξουσία για όλους όσους υπάγονται στην πόλη ή/και στην ευρύτερη περιοχή, με στόχο την αντιμετώπιση των κοινών προβλημάτων

Συστατικά στοιχεία της πόλης-κράτους:

§  από άποψη γεωγραφική : Ένας τειχισμένος χώρος, κέντρο άσκησης της εξουσίας, η πόλις / το άστυ + η ευρύτερη περιοχή, δηλ. καλλιεργήσιμες εκτάσεις με μικρούς οικισμούς (κώμες), η ύπαιθρος χώρα.

§  από άποψη οργανωτική : Συμμετοχή των κατοίκων της πόλης - κράτους, δηλ. των πολιτών στη διαχείριση των κοινών και στη λήψη των αποφάσεων àσυγκρότηση ανάλογων τρόπων άσκησης της εξουσίας, δηλ. δημιουργία πολιτευμάτων

Επιδιώξεις / προϋποθέσεις της πόλης-κράτους:

§  Ελευθερία: αγώνας για ανεξαρτησία, υπεράσπιση της ελευθερίας

§  Αυτονομία: συμμετοχή στη διακυβέρνηση με νόμους που είχαν θεσπιστεί από τους πολίτες

§  Αυτάρκεια: συμμετοχή στην παραγωγή για την κάλυψη αναγκών

Η σημασία του θεσμού της πόλης – κράτους

Σημαντική καινοτομία, μεγάλες συνέπειες για την εξέλιξη του πολιτισμού. Όλα τα σημαντικά επιτεύγματα του ελληνικού πολιτισμού δημοκρατία, ποίηση, θέατρο, φιλοσοφία, ρητορική, επιστήμη) γεννήθηκαν μέσα από τη λειτουργία του θεσμού της πόλης - κράτους.

 Γιατί;

Οι πολίτες των ελληνικών πόλεων - κρατών αγωνίζονταν συνεχώς για την εξασφάλιση της ελευθερίας, της αυτονομίας και της αυτάρκειας της πόλης τους. Άρα:

•       Δημιουργήθηκε μία μορφή πατριωτισμού με έντονο τοπικιστικό χαρακτήρα, τονίζονταν οι διαφορές μεταξύ των ελλήνων (όχι οι ομοιότητες), προκαλούνταν εμφύλιες συγκρούσεις και δεν διαμορφώνονταν οι προϋποθέσεις για τη συγκρότηση ενιαίου ελληνικού κράτους.

•       Ωστόσο, η τριπλή βάση (ελευθερία, αυτονομία, αυτάρκεια) μετέτρεψε τον απλό κάτοικο της πόλης σε πολίτη, με πολιτική δραστηριότητα α) για την αντιμετώπιση των κοινών προβλημάτων και β) για την κατοχύρωση των δικαιωμάτων του. Αυτό αποτέλεσε τη γενεσιουργό δύναμη των επιτευγμάτων και της πολιτισμικής πορείας των Ελλήνων.

Τα πολιτεύματα

Ø  Βασιλεία:

§  Παρακμή και πτώση της βασιλείας à δημιουργία των πόλεων- κρατών - επικράτηση ευγενών και εγκαθίδρυση αριστοκρατικών πολιτευμάτων

§  Η βασιλεία παραμένει σε περιοχές που διατηρούν τη φυλετική οργάνωση (Ήπειρος, Μακεδονία)

Ø Αριστοκρατία:

§  η εξουσία στα χέρια των αρίστων (άντληση δύναμης από την καταγωγή τους και την κατοχή γης)

§  Κρίση της αριστοκρατίας:

α) ήρθαν στην επιφάνεια νέες κοινωνικές τάξεις λόγω ανάπτυξης του εμπορίου και της βιοτεχνίας

 β) αυτές οι κοινωνικές τάξεις διεκδίκησαν μερίδιο στην εξουσία

 γ) εμφανίστηκε το καινούργιο στρατιωτικό σώμα της οπλιτικής φάλαγγας, διά του οποίου καλλιεργήθηκε η έννοια της ισότητας σε όλα τα επίπεδα.

§  Όξυνση των κοινωνικών διαφορών και των συγκρούσεων μεταξύ ευγενών και πλουσίων και πλήθους (τέλη του 7^ου και αρχές του 6^ου αι. π.Χ.).

§  Αντιμετώπιση της κατάστασης με την κωδικοποίηση του άγραφου, εθιμικού δικαίου, η οποία ανατέθηκε σε πρόσωπα κοινής αποδοχής από την τάξη των ευγενών (νομοθέτες/αισυμνήτες: Λυκούργος, Δράκων, Σόλων, Πιττακός, Ζάλευκος, Χαρώνδας κ.λπ.)

Ø  Ολιγαρχία/ τιμοκρατία:

§  Συνέπεια: Συμμετοχή στη διακυβέρνηση της πολιτείας ανάλογα με την οικονομική κατάσταση των πολιτών, δηλ. με βάση το εισόδημα, άρα διεύρυνση της πολιτικής βάσης

à μεταβολή του πολιτεύματος από αριστοκρατικό σε ολιγαρχικό / τιμοκρατικό

§  κριτήριο διάκρισης των πολιτών: « τα τιμήματα» (εισόδημα)

§  η επικράτηση των ολίγων δεν έδωσε λύση στα προβλήματα

Ø Τυραννίδα:

§  Η ολιγαρχία δεν έδωσε λύση στα προβλήματα του πλήθους.

§  Οι αντιθέσεις υποδαυλίστηκαν από συγκεκριμένα πρόσωπα (ευγενείς) που ήθελαν να επιβάλουν τη δική τους εξουσία.

§  Τα πρόσωπα αυτά αναδείχτηκαν σε ηγέτες των κατώτερων κοινωνικών ομάδων, στην υποστήριξη των οποίων βασίστηκαν για να καταλάβουν την εξουσία à εγκαθίδρυση τυραννίδος/τυραννικού καθεστώτος με «προσωπικό» χαρακτήρα (Πολυκράτης / Σάμος, Περίανδρος / Κόρινθος, Θεαγένης / Μέγαρα, Πεισίστρατος / Αθήνα).

§  Ορισμένοι τύραννοι φρόντισαν για την ανάπτυξη της πόλης τους και για τη βελτίωση των συνθηκών ζωής των πολιτών.

§  Οι περισσότεροι είχαν βίαιο τέλος (δολοφονήθηκαν).

Ø Δημοκρατία:

§  Εμφανίζεται μετά τα τέλη του 6^ου αι. π.Χ. και στις λιγότερες (όχι στις περισσότερες) περιοχές, π.χ. στην Αθήνα, με τη μεταρρύθμιση του Κλεισθένη.

§  Βασικό πολιτειακό όργανο γίνεται η συνέλευση όλων των ενηλίκων κατοίκων που είχαν πολιτικά δικαιώματα, δηλ. η εκκλησία του δήμου.

§  Καθιερώνονται τα δικαιώματα της ισηγορίας (= κάθε πολίτης να εκφράζει ελεύθερα τη γνώμη του για τη διαχείριση των κοινών) και της ισονομίας (= κάθε πολίτης να συμμετέχει στη διαμόρφωση και την ψήφιση των νόμων).

Γενικά: Κάθε πόλη - κράτος παγίωσε ένα συγκεκριμένο σύστημα διακυβέρνησης:

π.χ. Σπάρτη (7^ος - 2^ος αι. π.Χ.) à ολιγαρχικό πολίτευμα

π.χ. Αθήνα (7^ος - 6^ος αι. π.Χ.) à όλο το φάσμα των πολιτευμάτων μέχρι τη θεμελίωση της δημοκρατίας.

2.3 Κλασική Εποχή (480 - 323 π.Χ.)

Ø    Ορισμός και χρονικά όρια : Κλασική ονομάζεται η εποχή που μεσολαβεί από το τέλος των περσικών πολέμων (480 π.Χ.) μέχρι το θάνατο του μεγάλου Αλεξάνδρου (323 π.Χ.).

Ø    Αξιολόγηση του χαρακτηρισμού: Ο χαρακτηρισμός «κλασική» αποδίδεται στην εποχή αυτή, διότι:

α) οι συντελεστές της και τα επιτεύγματά τους θεωρούνται ανώτερα από κάθε προηγούμενο,

β) τα δημιουργήματά της όχι μόνο επεβίωσαν αλλά και άσκησαν δημιουργική επίδραση σε μεταγενέστερες εποχές και

γ) τότε διαμορφώθηκαν οι αξίες που θεμελίωσαν το σύγχρονο δυτικό πολιτισμό.

Ø    Χαρακτηριστικά (κατά χρονολογική σειρά):

·       Οι ψυχολογικές επιπτώσεις της νίκης των Ελλήνων στους περσικούς πολέμους (αυτοπεποίθηση, ψυχική ευφορία, αίσθηση αυτάρκειας και υπεροχής έναντι των «βαρβάρων») που λειτούργησαν ως κίνητρο για τα μεγάλα επιτεύγματα.

·       Η ηγεμονία της Αθήνας και η αντιπαράθεσή της με τη Σπάρτη à διαίρεση του ελληνικού κόσμου σε δύο μεγάλους συνασπισμούς, εμφύλια σύρραξη (Πελοποννησιακός πόλεμος).

·       Παρέμβαση των Περσών στα ελληνικά πράγματα με παροχή χρημάτων ή στρατιωτικής βοήθειας (α΄ μισό του 4^ου αι. π.Χ.).

·       Ιδέα της πανελλήνιας ένωσης (β΄ μισό 4^ου αι. π.Χ.) àΕλληνισμός της Μακεδονίας, προεργασία από τον Φίλιππο τον Β' και ολοκλήρωση από τον Μεγάλο Αλέξανδρο.

·        

Αθηναϊκή ηγεμονία (Α΄ Αθηναϊκή συμμαχία)

·       Η Αθήνα κατόρθωσε να επεκτείνει τη συμμαχία ανάμεσα στους Έλληνες και τελικά τη μετέτρεψε σε ηγεμονία:

α) μεταφορά του συμμαχικού ταμείου στην Ακρόπολη (454 π.Χ.) και

β) ένοπλες επεμβάσεις των Αθηναίων στις συμμαχικές πόλεις με την παραμικρή υπόνοια αντίδρασης.

Η πανελλήνια ιδέα

Η πανελλήνια ιδέα. Μέσα από την παρακμή και την κακοδαιμονία γεννιέται το όραμα ενός πανελλήνιου συνασπισμού. Η πανελλήνια ένωση άρχισε ως ιδέα και σταδιακά μεταβλήθηκε σε πολιτική:

1)   Γοργίας, σοφιστής, τέλη του 5^ου αι. à διατύπωσε για πρώτη φορά την ιδέα (ρητορικός λόγος στην Ολυμπία) .

2)    Ισοκράτης, Αθηναίος ρητοροδιδάσκαλος à εξέφρασε την αντίστοιχη πολιτική, καθώς ήταν από τους πρώτους που κατόρθωσαν να αποδεσμευτούν από το τοπικιστικό πνεύμα της εποχής.

Απόψεις του, κατά χρονολογική σειρά:

•       Η Αθήνα μπορεί να ανασυστήσει την ηγεμονία της και να αναλάβει τον κοινό ελληνικό αγώνα εναντίον των Περσών (Πανηγυρικός, 380 π.Χ.).

•       Ένας ισχυρός μονάρχης μπορεί να ενώσει τους Έλληνες και να τους οδηγήσει εναντίον των Περσών (υποψήφιες προσωπικότητες: Ευαγόρας, Ιάσονας, Διονύσιος ο Α').

•       Ο Φίλιππος ο Β' της Μακεδονίας κρίνεται ως ο καταλληλότερος για να αναλάβει αυτό το ρόλο.

3)   Δημοσθένης, Αθηναίος ρήτορας à αντίθετος προς όλα τα προηγούμενα, εκφράζει την παραδοσιακή θέση περί πρωταγωνιστικού ρόλου της Αθήνας, σε αντίθεση με τις άλλες πόλεις-κράτη.

Το έργο του Μ. Αλεξάνδρου στον πολιτιστικό τομέα

Τεράστια η πολιτισμική σημασία της εκστρατείας του Μ. Αλεξάνδρου που πήρε τη διάσταση της «ένοπλης εξερεύνησης».

Επιμέρους στοιχεία που δικαιολογούν τον χαρακτηρισμό:

α) διάδοση της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού πολιτισμού,

β) υιοθέτηση πολιτιστικών στοιχείων των λαών της Ανατολής,

γ) ίδρυση νέων πόλεων,

δ) εξερεύνηση περιοχών,

            ε) επιθυμία για έρευνα.

3.   Ελληνιστικοί χρόνοι (323-30 π.Χ.)

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Ορισμός: Ελληνιστική εποχή : η περίοδος από το 323 π.Χ. (θάνατος του Μ. Αλεξάνδρου) ως το 30 π.Χ. (κατάληψη της Αιγύπτου από τους Ρωμαίους).

Ελληνίζω: συμπεριφέρομαι ως Έλληνας

1.2. ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Α) Οικονομικά

Οι κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου και η εξάπλωση του ελληνισμού στη Ανατολή είχαν ως αποτέλεσμα σημαντικές μεταβολές στον οικονομικό τομέα:

Ø  Δημιουργήθηκε ενιαίο οικονομικό σύστημα σε Έλληνες και αλλοεθνείς:

•        χρησιμοποιήθηκε κοινό νομισματικό σύστη­μα

•        κοινή δημοσιονομική πολιτική

•        κοινός τρόπος συναλλαγών

Ø  Οι βασιλείς:

•        κάτοχοι της γης και του μεγαλύτερου μέρους της παραγωγής

•        ανταλλαγή των παραγόμενων αγαθών μεταξύ των βασιλείων à άνοιγμα νέων οριζόντων στο εμπόριο λόγω της πλούσιας γεωργικής παραγωγής

Ø  Για τη διευκόλυνση των συναλλαγών:

•        τα ελληνικά νομίσματα αντικατέστησαν τα περσικά

•        δημιουργήθηκαν τράπεζες

•        χρησιμοποιήθηκαν επιταγές.

Β) Κοινωνικά

Ø  Διαμόρφωση μιας προνομιούχου αστικής τάξης (λιγοστοί):

•        αποτελούνταν κυρίως από Έλληνες και λίγους ελληνίζοντες γηγενείς

•        ασχολούνταν με το εμπόριο, τις τραπεζικές επιχειρήσεις και τη διοίκηση (βασιλικοί υπάλληλοι).

Ø  Γηγενείς (οι περισσότεροι):

•        ήταν κυρίως εργάτες και μικροκαλλιεργητές

•        συγκεντρώνο­νταν στις πόλεις αναζητώντας καλύτερη τύχη.

Ø  Δούλοι (πολυπληθείς): ιδιαίτερα μεγάλος ήταν ο αριθμός τους – αυξήθηκε  προκειμένου να καλύπτονται οι ανάγκες της πλούσιας διαβίωσης των ηγεμόνων και των ανώτερων κοινωνι­κών στρωμάτων.

Γ) Πολιτικά

Α)Στα ελληνιστικά Βασίλεια το σύστημα διακυβέρνησης ήταν η απόλυτη μοναρχία:

Ø  Οι ηγεμόνες:

•        συγκέντρωναν στο πρόσωπο τους όλες τις εξουσίες

•        κυβερνούσαν με ένα επιτελείο από Έλληνες και λίγους εξελληνισμένους γηγενείς που ανήκαν σε ανώτερα οικο­νομικά στρώματα

•        την αίγλη τους επαύξανε η λατρεία των υπηκόων τους.

Ø  Οι πολίτες:

•        δεν διαδραμάτιζαν κανένα ρόλο στη διακυβέρνηση του κράτους

•        ενδιαφέ­ρονταν μόνο για το ατομικό τους συμφέρον.

Β)Κατά τους ελληνιστικούς χρόνους το κέντρο βάρους μετατοπίστηκε από την κυρίως Ελλά­δα στις μεγαλουπόλεις της Ανατολής

Ø  αποτέλεσαν τα διοικητικά, οικονομικά και πολιτιστικά κέντρα του ελληνιστικού κόσμου.

Ø  Την ίδια περίοδο ο ελλαδικός χώρος κυβερνήθηκε γενικά κατά τα πρότυπα της μακεδονικής βασιλείας.

Ø   Ωστόσο κάποιες πόλεις-κράτη (Αθήνα, Σπάρτη, Ρόδος κ.ά.) διατήρησαν την αυ­τονομία τους, εξακολουθώντας όμως να υπακούν στις επιθυμίες των βασιλέων, ενώ

Ø  κάποιες περιοχές (Αχαΐα, Αιτωλία) συγκρότησαν ομοσπονδίες.

2.2 Η ΓΛΩΣΣΑ

Κατά τους ελληνιστικούς χρόνους χρησιμοποιήθηκε όχι μόνο από τους Έλληνες, αλλά και από τους εξελληνισμένους γηγενείς η Κοινή Ελληνική γλώσσα ή απλώς Κοινή, η οποία:

Ø  δημιουργήθηκε από την ανάγκη των Ελλήνων να επικοινωνήσουν με ευκολία τόσο μεταξύ τους όσο και με τους γηγενείς.    

Ø  διαμορφώθηκε στον χώρο της Ανατολής από τη συγχώνευση των ελληνικών διαλέκτων-τη βάση της αποτέλεσε η αττική διάλεκτος-, με τρόπο που οδήγησε στην επικράτηση των απλούστερων διαλεκτικών ιδιομορφιών.

Ø  αποτέλεσε ένα ενιαίο γλωσσικό σύστημα γραπτής και προφορικής επικοινωνίας - χρησιμοποιήθηκε τόσο από τον λαό όσο και από τους συγγραφείς.

Ø  αποτέλεσε όργανο διάδοσης των κηρυγμάτων του χριστιανισμού.

3.3 Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ ΚΑΙ Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ

►Η ίδρυση της Ρώμης

Ø  Πρώτη εκδοχή:

Ιδρυτής: ο Ρωμύλος, απόγονος του Αινεία, που ήρθε στην Ιταλία από την Τροία μετά την πυρπόληση και την καταστροφή της από τους Έλληνες (ρωμαϊκή παράδοση).

Χρόνος ίδρυσης: 753 π.Χ. – μικροί οικισμοί ωστόσο που χρονολογούνται από τον 10^ο μέχρι τον 8^ο αι. π.Χ. ανακαλύφθηκαν στην ίδια θέση.

Ø  Δεύτερη εκδοχή:

Ιδρυτές:οι Ετρούσκοι, οι οποίοι αφού κατέλαβαν το Λάτιο τον 7^ο αι. π.Χ.,προχώρησαν σε συνοικισμό των γύρω περιοχών, όπως είχε συμβεί και στην Αθήνα.

Έργα αυτής της περιόδου στην περιοχή:

àαποξήρανση των ελών της περιοχής

àκεντρικός αποχετευτικός αγωγός

àαγορά στο κέντρο της πόλης

àμεγάλος ιππόδρομος

àναός του Διός στο λόφο του Καπιτωλίου, ενός από τους επτά λόφους που αποτελούσαν τη φυσική οχύρωση της Ρώμης

Ø  Στα τέλη του 6^ου αι. π.Χ. επανάσταση κατοίκων και εκδίωξη των Ετρούσκων, οργάνωση, κυριαρχία των Ρωμαίων στο Λάτιο και αντιμετώπιση των κατοίκων των γειτονικών περιοχών.

Ø  Μέχρι τα τέλη του 6^ου αι. π.Χ. κυβέρνησαν έξι βασιλείς κάποιοι από τους οποίους Ετρούσκοι.

►Η οργάνωση της Ρώμης

Η περίοδος της βασιλείας στη Ρώμη διαρκεί ως το 509 π.Χ. με την ακόλουθη οργάνωση-συγκρότηση:

Η κοινωνική συγκρότηση:

Τη ρωμαϊκή κοινωνία συγκροτούν τρεις τάξεις: οι πατρίκιοι, οι πελάτες και οι πληβείοι.

v Πατρίκιοι:

àΡωμαίοι που ανήκαν στις παλαιές μεγάλες οικογένειες, οι οποίες με τα άμεσα μέλη και τα παρακλάδια τους αποτελούσαν τα ρωμαϊκά γένη.

àΌλα τα μέλη ενός γένους ονομάζονταν πατρίκιοι γιατί κατάγονταν από τον ίδιο πατέρα – αρχηγό.

v Πελάτες:

àΖούσαν κοντά στους πατρικίους ως υπήκοοι και δέχονταν την προστασία τους.

àΕπρόκειτο μάλλον για προϊταλιώτες κατοίκους, δηλαδή Λίγουρες.

àΣταδιακά ήρθαν σε επιμειξίες με τους πατρικίους και συγχωνεύτηκαν σε μια τάξη.

v Πληβείοι:

àΌλοι οι νεότεροι κάτοικοι της Ρώμης και των γύρω περιοχών. Όταν οι Ρωμαίοι καταλάμβαναν μια πόλη υποχρέωναν τους κατοίκους της να μετοικήσουν κοντά στη Ρώμη.

àΚάποιοι ήρθαν από μόνοι τους στη Ρώμη σε αναζήτηση καλύτερης τύχης.

àΔεν είχαν κανένα δεσμό με τους πατρικίους και τους πελάτες, γι’ αυτό και ονομάστηκαν πλήθος (πληβείοι).

àΔεν είχαν πολιτικά δικαιώματα.

àΔεν τους επιτρεπόταν να νυμφευθούν με γυναίκες από την τάξη των πατρικίων.

    

       Η πολιτική οργάνωση:

v Βασιλιάς:

àΑρχηγός του κράτους.

àΘρησκευτικός αρχηγός.

àΗγέτης του στρατού.

àΑνώτατος δικαστής.

àΕλεγχόταν από άλλα δύο σώματα, τη σύγκλητο και την εκκλησία του λαού.

v Η σύγκλητος:

àΑποτελούνταν από 100 και στη συνέχεια από 300 μέλη.

àΤη συγκροτούσαν οι αρχηγοί των ρωμαϊκών γενών.

àΜαζί με το βασιλιά συγκαλούσαν την εκκλησία του λαού και επικύρωναν τις αποφάσεις της.

àΉταν ο θεματοφύλακας των εθίμων και των παραδόσεων της Ρώμης.

v Η εκκλησία του λαού:

àΉταν η συγκέντρωση όλων των πατρικίων και των πελατών.

àΟνομαζόταν και φρατρική, επειδή οι πατρίκιοι συγκεντρώνονταν σε τμήματα – τις φράτρες.

àΕπικύρωνε ή απέρριπτε τις αποφάσεις Του βασιλιά «δια βοής».

àΑποφάσιζε για ειρήνη ή πόλεμο και εξέλεγε το βασιλιά.

3.4. Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΡΩΜΑΪΚΗΣ (RES PUBLICA)

►Η εγκαθίδρυση της δημοκρατίας

Το 509 π.Χ. η περίοδος της Βασιλείας φτάνει στο τέλος της έπειτα από εξέγερση των πατρι­κίων.

>  Έτσι, την εποχή αυτή κατά την οποία πραγματοποιήθηκε και η απομάκρυνση των Ετρούσκων,
εγκαθιδρύεται νέο πολίτευμα, η δημοκρατία (Res publica) - στην πραγματικότητα, όμως,
επρόκειτο για αριστοκρατικό καθεστώς, καθώς την εξουσία ασκούσαν οι πατρίκιοι.

►Η Ρώμη κατά τον 5^ο -  3ο αιώνα π.Χ.

> Την περίοδο αυτή η Ρώμη:

•   στο εσωτερικό κλυδωνίστηκε από κοινωνικούς αγώνες.

•   στο εξωτερικό εγκαινίασε πολιτική κατακτήσεων, με αποτέλεσμα ως τα τέλη του 3ου αιώ­να π.Χ. να κυριαρχήσει στην Ιταλική Χερσόνησο και να αντιμετωπίσει με επιτυχία τους Καρχηδόνιους.

►Οι κοινωνικοί αγώνες των πληβείων

> Οι μακροχρόνιοι κοινωνικοί αγώνες των πληβείων για την απόκτηση πολιτικών δικαιωμά­των είχαν ως αποτέλεσμα:

• στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ., την ανάδειξη μιας νέας ε­ξουσίας, των δημάρχων, οι οποίοι

-    ήταν αιρετοί άρχοντες με ετήσια θητεία.

-    θεωρούνταν πρόσωπα ιερά και απαραβίαστα.

-    είχαν κύριο έργο τους την προστασία των πληβείων από τις αυθαιρεσίες των πατρικίων.

-    είχαν το δικαίωμα να αρνηθούν την ψήφιση ενός νόμου (να προβάλουν veto), όταν αυτός προσέβαλλε τα συμφέ­ροντα των πληβείων.

•  στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ., την καταγραφή για πρώτη φο­ρά του εθιμικού δικαίου με τη διαμόρφωση της Δωδεκάδελτου, κώδικα νόμων που απέτρεπε τις αυθαίρετες δικαστικές αποφάσεις των πατρικίων.

•  λίγο αργότερα, την κατάργηση του νόμου που απαγόρευε τους γάμους μεταξύ πατρικίων και πληβείων.

•  τον 4ο αιώνα π.Χ., την απόκτηση από τους πληβείους πολιτικής ισότητας και του δικαιώματος να εκλέγονται στο αξίωμα του υπάτου.

•  στα τέλη του 4ου αιώνα π,Χ, την παραχώρηση στους πληβείους να εκλέγονται στο αξίωμα
του «μεγίστου αρχιερέως».

►Η πολιτική οργάνωση του ρωμαϊκού κράτους την περίοδο της δημοκρατίας

Την περίοδο της δημοκρατίας το ρωμαϊκό κράτος οργανώθηκε με βάση την εξουσία των
αρχόντων, της συγκλήτου και των εκκλησιών.

■ Οι άρχοντες, που εκπροσωπούσαν την εκτελεστική εξουσία, ήταν πολλοί και διάφοροι,
όπως οι ύπατοι, οι ανθύπατοι, οι τιμητές, οι δήμαρχοι, οι πραίτωρες, οι ταμίες κ.ά.

Οι σπου­δαιότεροι από αυτούς ήταν:

♦ οι δύο ύπατοι:

            à αιρετοί άρχοντες με ετήσια θητεία

à συγκέντρωναν όλες τις εξουσίες που προηγουμένως είχε ο Βασιλιάς.

à είχαν μεγαλοπρεπή εμφάνιση και ακολουθούνταν από δώδεκα ραβδούχους.

à σε κρίσιμες για το κράτος περιστάσεις παραχωρούνταν σε έναν από αυτούς όλες οι
εξουσίες για έξι μήνες, και τότε αυτός ονομαζόταν δικτάτορας.

♦ οι δύο τιμητές:

            à αιρετοί άρχοντες με δεκαοχτάμηνη θητεία

à έργο τους ήταν:

àη τίμηση των πολιτών, η κατάταξη τους δηλαδή ανάλογα με τα περιουσιακά τους στοιχεία.

àη σύνταξη του καταλόγου των συγκλητικών.

àη κατάρτιση του προϋπολογισμού του κράτους.

àη επίβλεψη των ηθών.

■ Η σύγκλητος, ένα σώμα που εκπροσωπούσε την ιστορική συνέχεια του ρωμαϊκού κρά­τους:

àαποτελούνταν από ισόβια μέλη, τριακόσια στον α­ριθμό, που προηγουμένως είχαν διατελέσει ανώτατοι άρχοντες.

àασκούσε νομοθετική και εκτελεστική εξουσία με δικαιο­δοσίες σε θέματα οικονομικά, θρησκευτικά και εξωτερι­κής πολιτικής.

àείχε μεγάλη δύναμη την περίοδο της δημοκρατίας, ενώ ο ρόλος της εξακολούθησε να είναι σημαντικός και κατά τους αυτοκρατορικούς χρόνους.

■ Οι τρεις εκκλησίες, που λειτούργησαν προοδευτικά στο ρωμαϊκό κράτος, ήταν:

àη φρατρική, η συνέλευση των πατρικίων, που έχασε τη δύ­ναμη της την περίοδο της δημοκρατίας, αλλά διατηρήθη­κε από σεβασμό στην παράδοση.

àη λοχίτιδα, η συνέλευση όλων των στρατευμένων πολιτών, πατρικίων και πληβείων, που εξέλεγε τους υπάτους, τους τιμητές και τους πραίτωρες, ενώ οι αποφάσεις της παίρνονταν κα­τά λόχους.

àη φυλετική, η συνέλευση αρχικά των πληβείων και στη συνέχεια, μετά την εξίσωση των τάξεων, όλων των Ρωμαίων, που συγκεντρώνονταν κατά φυλές, ανάλογα με τον τόπο κατοικίας τους. Μεταξύ άλλων, έργο της ήταν η ψήφιση των νόμων και η εκλογή των κατώτερων αρχόντων.

V. OI ΜΕΓΑΛΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ

2. Οι συνέπειες των κατακτήσεων

           2.1 Οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές αλλαγές

Η οικονομία

Ø  Η οικονομία του ρωμαϊκού κράτους, που πριν από τις κατακτήσεις στηριζόταν στην καλ­λιέργεια της γης (κλειστή αγροτική οικονομία), αλλάζει μορφή, καθώς με τις κατακτήσεις:

• άρχισε να αναπτύσσεται το εμπόριο και η Βιοτεχνία, με συνέπειες

>      τη δημιουργία μεγάλων εργαστηρίων.

>      την αλλαγή στο σύστημα παραγωγής και την αλλαγή στο είδος της εργασίας: η εργα­σία έγινε ομαδική και επικράτησε η εργασία των δούλων, που ήταν φθηνότερη.

>    την εξαφάνιση των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, που δεν άντεξαν στον ανταγωνι­σμό των μεγάλων εργαστηρίων.

• άρχισαν να δημιουργούνται μεγάλες γαιοκτησίες

>  με την απορρόφηση της γης των μικρών ιδιοκτητών από ισχυρούς γαιοκτήμονες.

>  με την καταπάτηση της κατακτημένης δημόσιας γης.

Η κοινωνία

Οι αλλαγές που επέφεραν στην οικονομία του ρωμαϊκού κράτους οι κατακτήσεις είχαν άμεσες επιπτώσεις και στη ρωμαϊκή κοινωνία.

Ø  Ο κύριος όγκος του ρωμαϊκού λαού, που αποτέλεσε τον στρατό με τον οποίο έγιναν οι με­γάλες κατακτήσεις:

·       έχασε τη μικρή του περιουσία (με τη βαθμιαία εξαφάνιση των μικρών ιδιοκτησιών και των
μικρών εργαστηρίων, που άρχισε να σημειώνεται από τον 2ο αιώνα π.Χ.).

·       άρχισε να συγκεντρώνεται στη Ρώμη σε αναζήτηση ευκαιριών, με μόνα εφόδια τα πολιτικά δικαιώματα του Ρωμαίου πολίτη.

·       παρασιτούσε εξαργυρώνοντας την ψήφο του -το κύριο μέσο επιβίωσης του μαζί με τη μαρτυρία στα δικαστήρια- στους πλούσιους, με συνέπεια να εξελιχθεί σε μια ανθρώπινη μάζα χωρίς συνείδηση (ρωμαϊκός όχλος).

Ø  Τα πλούτη από τις κατακτήσεις τα καρπώθηκαν δύο ολιγάριθμες κοινωνικές τάξεις:

v οι συγκλητικοί, οι οποίοι

·       αποτέλεσαν τη νέα αριστοκρατική τάξη, που σχηματίστηκε από ανθρώπους οι οποίοι
είτε οι ίδιοι είτε οι προγονοί τους είχαν καταλάβει κάποτε κάποιο ανώτατο αξίωμα.

·       δεν ασχολούνταν με επιχειρήσεις, αλλά κατείχαν μεγάλα αγροκτήματα.

·       είχαν την ανάγκη του λαού για την εκλογή τους σε κάποιο ανώτατο αξίωμα, που τους
επέτρεπε την ένταξη τους στο σώμα της συγκλήτου.

·       απέκτησαν σταδιακά, με τις κατακτήσεις, μεγάλη πολιτική δύναμη.

·       αποτελούσαν μια κλειστή κοινωνική ομάδα, που δεν επέτρεπε σε άτομα διαφορετικής
προέλευσης να διεκδικήσουν δημόσιο αξίωμα (σε περιπτώσεις που συνέβαινε κάτι τέτοιο, αυτός που εκλεγόταν ονομαζόταν νέος άνθρωπος).

v οι ιππείς, οι οποίοι

·       διέθεταν μεγάλη χρηματική περιουσία, που τους επέτρεπε να στρατεύονται στο ιππικό.

·       ασχολούνταν κυρίως με εργασίες που απέφεραν κέρδη (επιχειρήσεις, εμπόριο, τοκογλυ­φία, ανάληψη δημόσιων έργων)· η πιο κερδοφόρα από αυτές ήταν η επιχείρηση του δημοσιώνη, εκείνου που νοίκιαζε από το κράτος το δικαίωμα είσπραξης των δημόσιων φό­ρων από τις επαρχίες ή της εκμετάλλευσης των μεταλλείων και των λιμανιών - οι δημοσιώνες προκατέβαλλαν στο κράτος τα έσοδα των εισπράξεων που θα έκαναν και στη συνέ­χεια πουλούσαν τα δικαιώματα τους σε επιχειρηματίες των επαρχιών (τελώνες), που εισέπρατταν τους φόρους από τον λαό με σκληρό τρόπο και υψηλό κέρδος.

·       δεν ήταν ευγενούς καταγωγής και δεν εί­χαν τη δυνατότητα να καταλαμβάνουν α­νώτατα αξιώματα, γεγονός που τους έφερ­νε σε αντιπαράθεση με τους συγκλητικούς.

Ø  Οι μεγάλες κατακτήσεις συνέβαλαν στην ανά­πτυξη της δουλείας.

v Οι δούλοι:

·  ήταν κυρίως αιχμάλωτοι πολέμου.

·  πρόσφεραν φθηνή εργασία για την κάλυψη των αναγκών των μεγάλων επιχειρήσεων και των    

 γαιοκτησιών που είχαν δημιουργηθεί τότε, γεγονός που οδήγησε στην αύξηση της ζήτησης      

      δούλων και επομένως στην ανάπτυξη του δουλεμπορίου.

·  εργάζονταν κάτω από ιδιαίτερα σκληρές συνθήκες, γεγονός που προκάλεσε πολλές εξεγέρσεις,  

   οι οποίες τις περισσότερες φορές καταπνίγηκαν βίαια.

VI. Η ΡΩΜΑΪΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ (1^ος αι. π.Χ. – 3^ος αι. μ.Χ.)

1.2. Οι διάδοχοι του Αυγούστου  (14 - 193 μ.Χ.)

⇨Όσον αφορά τη διοίκηση του ρωμαϊκού κρά­τους, την περίοδο των διαδόχων του Αυγού­στου:

>      η παραχώρηση του δικαιώματος του Ρωμαίου πολίτη σε μεγάλο αριθμό κατοίκων των
επαρχιών το 212 μ.Χ. με το διάταγμα του Καρακάλλα η απόκτηση του δικαιώματος αυ­τού γενικεύτηκε (όλοι οι ελεύθεροι κάτοικοι της αυτοκρατορίας αναγνωρίστηκαν ως Ρωμαίοι πολίτες.

·       επικράτησε γενικά ειρήνη (Ρax Romana) που, σε συνδυασμό με τον τρόπο διοίκησης των
αυτοκρατόρων, επέτρεψε

>      τη διάδοση του ρωμαϊκού πολιτισμού ιδιαίτερα στις επαρχίες της Δύσης, οι οποίες εκλατινίστηκαν.

>      την άνεση και την ευημερία των υπηκόων του ρωμαϊκού κράτους.

Αυτή οφειλόταν àστην οργάνωση της αυτοκρατορίας

                           àστο ισχυρό αμυντικό της σύστημα

                           àστο διευρυμένο οδικό δίκτυο, που διευκόλυνε τη μετακίνηση του

                               στρατού και τη μεταφορά αγαθών (βλ. παράθεμα 4)

>      Οι Ρωμαίοι με τις κατακτήσεις τους κράτησαν ορισμένους λαούς έξω από τα σύνορα και σταμάτησαν τους πολέμους. Οι συγκρούσεις μεταξύ μονάδων του ρωμαϊκού στρατού για την επικράτηση κάποιου αυτοκράτορα περιορίστηκαν στην ιταλική χερσόνησο και δεν ταραζόταν η ησυχία των επαρχιών.

⇨Οι πολιτικές και οι κοινωνικές συνθήκες της περιόδου αυτής οδήγησαν στη δημιουργία του ρωμαϊκού δικαίου, το οποίο:

• αποτέλεσε τη μεγαλύτερη προσφορά του ρωμαϊκού πνεύματος σε όλο τον πολιτισμένο κόσμο.

• διαμορφώθηκε με βάση

-    τη Δωδεκάδελτο, που στην αρχή ήταν προορισμένη μόνο για τη πόλη-κράτος της Ρώμης αλλά συμπληρώθηκε και τροποποιήθηκε σταδιακά, προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες και των κατακτημένων λαών.(*)

-    τα ήθη και τις συνήθειες των υπηκόων του ρωμαϊκού κράτους.

-    τις φιλοσοφικές ιδέες των Ελλήνων

-     αργότερα επηρεάστηκε και από τη χριστιανι­κή ηθική.

(*)Η Δωδεκάδελτος συμπληρώθηκε και τροποποιήθηκε από συγκλητικά ψηφίσματα, διατάγματα πραιτώρων και αποφάσεις αυτοκρατόρων, οπότε το ρωμαϊκό δίκαιο έγινε πολύπλοκο, και έτσι για την ερμηνεία του ήταν απαραίτητοι οι νομοδιδάσκαλοι, πιο γνω­στοί από τους οποίους υπήρξαν την εποχή των Αντωνίνων (2ος αιώνας μ.Χ.) ο Σάλβιος Ιου­λιανός και ο Γάιος, ενώ άλλοι αργότερα τον 4^ο αι. μ.Χ.

IV. H YΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ (4^Ος – 6^Ος  αι.μ.Χ.)

1.2. Μ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ: ΕΚΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΙΣΧΥΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΡΩΜΑΪΚΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

►Η δημιουργία του χριστιανικού ρωμαϊκού κράτους

H επικράτηση του Κωνσταντίνου

•        Το σύστημα της τετραρχίας δεν έδωσε λυση στα προβλήματα της αυτοκρατορίας, αλλά αντίθετα ενίσχυσε τους ανταγωνισμούς και πρόβαλε τις φιλοδοξίες των συναρχόντων. Μετά την παραίτηση του Διοκλητιανού από το αξίωμα του (305 μ.Χ.), ακολούθησε μια εικοσάχρονη περίο­δος συγκρούσεων ανάμεσα σε αύγουστους και καίσαρες, ως την τελική επικράτηση του Κωνσταντίνου, γιου και διαδόχου του Κωνστάντιου του Χλωρού, το 324 μ.Χ.

•        Τα γεγονότα που οδήγησαν στην επικράτηση του Κωνσταντίνου ήταν:

>      η νίκη του επί του Μαξέντιου, του αντιπάλου του στη Δύση, στη Μουλβία γέφυρα του Τίβερη, το 312 μ.Χ.

>      η συμφωνία με τον Λικίνιο, Αύγουστο της Ανατολής, στο Μιλάνο να μην προσλάβουν καί­σαρες και να συνεργαστούν για τη διοίκηση της αυτοκρατορίας (313 μ.Χ.).

>      η νίκη του επί του Λικίνιου κοντά στην Αδριανούπολη το 324 μ.Χ., μετά την οποία έμεινε μονοκράτορας.

H πολιτική του Κωνσταντίνου

•        Στα χρόνια του Κωνσταντίνου η μοναρχία απέκτησε ακόμη πιο απόλυτο χαρακτήρα, όπως φανερώνει το γεγονός ότι:

àο αυτοκράτορας ήταν απρόσιτος στους υπηκόους του και στη σύγκλητο

àπεριβαλλόταν από τους ανακτορικούς υπαλλήλους και το ανακτορικό συμβούλιο, το οποίο λειτουρ­γούσε συμβουλευτικά και μόνο όταν το ήθελε ο αυτοκράτορας.

àη σύγκλητος έχασε όλες τις εξουσίες της και απέμεινε ένα τιμητικό σώμα που πλαισίωνε τις
δεξιώσεις του αυτοκράτορα.

•        Στο θέμα της αυτοκρατορικής λατρείας η στάση του Κωνσταντίνου διαφοροποιήθηκε:

àδεν ήταν πλέον ο θεός για τους υπηκόους του, αλλά ο εκλεκτός του θεού που κυβερνούσε με τη θεία χάρη.

à Αν και διατήρησε ως τον θάνατο του τον τίτλο του «Μεγίστου Αρχιερέως», με διάφορες ενέργειες του εκδήλωσε την υποστήριξη του στον χριστιανισμό.

Το Διάταγμα των Μεδιολάνων (313 μ.Χ.)

Το Διάταγμα των Μεδιολάνων (ή Διάταγμα της ανεξιθρησκίας), με το οποίο καθιερώθηκε απόλυτη ελευθερία στην επιλογή λατρείας για τους κατοίκους της αυτοκρατορίας:

Ø  υπογράφτηκε από τον Κωνσταντίνο και τον Λικίνιο αρχικά στο Μιλάνο (Μεδιόλανα) τον Φεβρουάριο του 313 μ.Χ. και είχε ισχύ για τους κατοίκους του δυτικού τμήματος της αυτοκρατορίας και λίγους μήνες αργότερα στη Νικομήδεια της Βιθυνίας, οπότε ίσχυσε και για τους κατοίκους του ανατολικού τμήματος.

Ø  τερμάτισε τις διακρίσεις μεταξύ των χριστιανών και των μη χριστιανών υπηκόων της αυτοκρατορίας.

Ø  διαδραμάτισε αποφασιστικό ρόλο στην ιστορία των σχέσεων του κράτους και της θρησκείας και συνδέθηκε με το ζήτημα του εκχριστιανισμού της αυτοκρατορίας από τον Κωνσταντίνο.

Η στάση του Κωνσταντίνου απέναντι στον Χριστιανισμό

Ο Κωνσταντίνος προέβαλε και ευνόησε τον χριστιανισμό, τον οποίο φαίνεται ότι είχε συνειδητά αποδεχτεί μετά τη νίκη του κατά του Μαξέντιου.

Το γεγονός ότι ο Κωνσταντίνος είχε συνειδητά αποδεχτεί τη νέα θρησκεία αποδεικνύεται
από τα εξής:                                                                   

Ø  υιοθέτησε ως σύμβολο το χριστόγραμμα , το οποίο τοποθέτησε στις ασπίδες των στρατιωτών και στην αυτοκρατορική σημαία.

Ø  προστάτεψε τον χριστιανισμό από τις αιρέσεις με την καθιέρωση του θεσμού των Οικουμενικών συνόδων.

Ø  συνέβαλε μαζί με τη μητέρα του στην οικοδόμηση εκκλησιών.

Ø  βαφτίστηκε χριστιανός λίγο πριν από τον θάνατο του.

►Η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης

Η μεταφορά της πρωτεύουσας του ρωμαϊκού κρότους

Μετά την επικράτηση του ο Κωνσταντίνος αποφάσισε να μεταφέρει την πρωτεύουσα του ρωμαϊκού κράτους στην Ανατολή, όπου στη θέση του αρχαίου Βυζαντίου (αποικία των Μεγαρέων, του 7ου αιώνα π.Χ.) ίδρυσε τη Νέα Ρώμη.                                             

Τα εγκαίνια της Νέας Ρώμης, που λίγο αργότερα μετονομάστηκε σε Κωνσταντινούπολη, έγιναν στις 11 Μαΐου του 330 μ.Χ., χρονολογία που σηματοδοτεί την αρχή της ιστορίας της Ρωμαϊκής ιστορίας της ανατολής, δηλαδή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.Στην ιστορική πορεία ένδεκα αιώνων η ανεξαρτησία και μόνο της Κωνσταντινούπολης καθόρισε την ύπαρξη της αυτοκρατορίας.

Λόγοι που οδήγησαν στη μεταφορά της πρωτεύουσας του ρωμαϊκού κράτους

Ø  Η απόφαση του Μ. Κωνσταντίνου για τη μεταφορά της πρωτεύουσας του ρωμαϊκού κρά­τους προέκυψε ως διοικητική ανάγκη για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που δημιουρ­γούσαν οι βαρβαρικές επιδρομές.

Ø  Η Ρώμη κρίθηκε ακατάλληλη γιατί, εκτός του ότι αποτελούσε πόλο έλξης για τους λαούς της Δύσης, ήταν συγχρόνως ταυτισμένη με τον αρχαίο κόσμο και τη ρωμαϊκή παράδοση· αντίθετα η νέα πρωτεύουσα, εκτός από το ότι η θέση της ήταν προνομιακή για την άμυνα και την οι­κονομική ανάπτυξη της αυτοκρατορίας, βρισκόταν κοντά σε περιοχές της Ανατολής, όπου κατοικούσαν κυρίως Έλληνες και χριστιανοί - στους οποίους Βασιζόταν ο Κωνσταντίνος για την επιτυχία των πολιτικών του επιδιώξεων.

Η διαμόρφωση μιας νέας αυτοκρατορίας

> Με τη μεταφορά της πρωτεύουσας του ρωμαϊκού κράτους το κέντρο βάρους της αυτοκρατορίας μετακινήθηκε από τον λατινικό πολιτιστικό χώρο στον ελληνικό.

> Έτσι σταδιακά άρχισε να διαμορφώνεται μια νέα αυτοκρατορία με κέντρο την Κωνσταντινούπολη, που βασίστηκε σε τρία στοιχεία:

•  τη ρωμαϊκή πολιτική παράδοση.

•  τη χριστιανική πίστη.

•  την ελληνική πολιτιστική κληρονομιά.

1.4. Ο ΕΞΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

Οι κύριοι παράγοντες που συνέβαλαν στην αλλαγή της φυσιογνωμίας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και οδήγησαν στον εξελληνισμό του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους ήταν:

·       η μεταφορά της πρωτεύουσας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από τον Μ. Κωνσταντίνο σε μια θέση που βρισκόταν πλησιέστερα στις ανατολικές επαρχίες.

·       η πληθυσμιακή υπεροχή του ελληνικού στοιχείου στον χώρο της Ανατολής, όπου η πολιτι­στική παράδοση των ελληνιστικών χρόνων ήταν έκδηλη και όπου καλλιεργήθηκε η ελληνική παιδεία - στις φιλοσοφικές σχολές της Ανατολής (Αλεξάνδρεια, Αντιόχεια) και στην Αθήνα.

·       η διαίρεση της αυτοκρατορίας σε Ανατολική και Δυτική, η οποία ξεκίνησε από τον Διοκλητιανό και οριστικοποιήθηκε το 395 μ.Χ. από τον Μ. Θεοδόσιο, όταν ο τελευταίος πριν πεθάνει χώρισε την αυτοκρατορία και τη μοίρασε στους δυο γιους του: έδωσε το ανατο­λικό τμήμα στον Αρκάδιο και το δυτικό στον Ονώριο - ο οριστικός χωρισμός του κρά­τους για ορισμένους μελετητές σηματοδοτεί την έναρξη της βυζαντινής ιστορίας.

·       οι βαρβαρικές εισβολές του 4ου και του 5ου αιώνα που:

-        προκάλεσαν την κατάρρευση του δυτικού τμήματος (476 μ.Χ.).

-        αντιμετωπίστηκαν νικηφόρα από το ανατο­λικό τμήμα, όπου η ισχυρή αντιγερμανική-αντιγοτθική κίνηση που εκδηλώθηκε από Έλ­ληνες λόγιους και πολιτικούς αποσόβησε τον κίνδυνο εκγερμανισμού του και συνέβαλε στη μετεξέλιξη του στη Βυζαντινή του μορφή.

·       ο πρωταγωνιστικός ρόλος της Κωνσταντινούπο­λης, όπου συγκεντρώθηκε η πνευματική δραστη­ριότητα της αυτοκρατορίας με την ίδρυση του Πανδιδακτηρίου από τον Θεοδόσιο Β' (425 μ.Χ.)· εκεί η διδασκαλία της ελληνικής φιλολογίας και γλώσσας υπερτερούσε έναντι της λατινικής.

> Σαφής απόδειξη της επικράτησης του ελληνικού στοιχείου στο Ανατολικό Ρωμαϊκό κράτος αποτέλε­σε η έκδοση αυτοκρατορικών διαταγμάτων που επέ­τρεπαν τη σύνταξη των δικαστικών αποφάσεων και των διαθηκών στην ελληνική γλώσσα.

v Η μετεξέλιξη της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας = η αλλαγή της φυσιογνωμίας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που οδήγησε στον εξελληνισμό του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους υπό την επίδραση τριών παραγόντων:

α) της ρωμαϊκής πολιτικής παράδοσης,

β) της χριστιανικής θρησκείας και

γ) της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς.

v Αίτια της μετεξέλιξης:

1.     (βασικό αίτιο) Η μεταφορά της πρωτεύουσας σε θέση που βρισκόταν πλησιέστερα στις ανατολικές επαρχίες της αυτοκρατορίας.

2.      Η υπεροχή του ελληνικού πληθυσμιακού στοιχείου και της ελληνιστικής πολιτιστικής παράδοσης στην Ανατολή (βαθμιαίος εξελληνισμός του ανατολικού τμήματος της αυτοκρατορίας).

3.      Η διαίρεση της αυτοκρατορίας σε Ανατολική και Δυτική (οριστικοποιήθηκε από τον Μ. Θεοδόσιο) — βαθμιαία αυτονόμηση και εξελληνισμός του ανατολικού τμήματος (4^ος αι. μ.Χ.).

4.      Η ελληνική παιδεία (φιλοσοφική σκέψη, ρητορεία κ.λπ.) που καλλιεργήθηκε στο ανατολικό τμήμα του κράτους (Αθήνα, Αλεξάνδρεια, Αντιόχεια) · μαθητές των φιλοσοφικών σχολών της Ανατολής (του νεοπλατωνισμού) ήταν ο αυτοκράτορας Ιουλιανός, γνωστοί δάσκαλοι και ιεράρχες κ.ά.

Συμπέρασμα: Βαθμιαίος εξελληνισμός της αυτοκρατορίας με κέντρο την νέα πρωτεύουσα :

•       μεταφορά της πνευματικής δραστηριότητας από την Αθήνα στην Κωνσταντινούπολη ·

•       ίδρυση του Πανδιδακτηρίου στην Κων/ πολη από τον Θεοδόσιο τον Β' (425 μ.Χ.) ·

•       υπεροχή της ελληνικής γλώσσας και φιλολογίας έναντι της λατινικής στο Πανδιδακτήριο ·

•       σύνταξη των δικαστικών αποφάσεων και των διαθηκών στην ελληνική γλώσσα με αυτοκρατορικά διατάγματα (397 και 439 μ.Χ.).

v Τα γεγονότα

1.     Χωρισμός της αυτοκρατορίας σε Ανατολική και Δυτική από τον Μ. Θεοδόσιο πριν πεθάνει (395 μ.Χ.) και κληροδοσία των τμημάτων στους γιους του: ανατολικό — ο πρωτότοκος Αρκάδιος (ιδιαίτερο το ενδιαφέρον για την Ανατολή) και δυτικό — ο Ονώριος.

2.     Τεράστια η σημασία του χωρισμού αυτού που ήταν ο τελευταίος και ο οριστικός

è από πολλούς το 395 μ.Χ. θεωρείται η συμβατική αρχή της βυζαντινής ιστορίας.

Γιατί;

Ø  Το δυτικό τμήμα κατέρρευσε υπό το βάρος αλλεπάλληλων βαρβαρικών επιδρομών, κυρίως γερμανικών φύλων (476 μ.Χ.) · τέλος του ρωμαϊκού κόσμου στη Δύση.

Ø  Το ανατολικό τμήμα νίκησε τους βαρβάρους και συνέχισε την ιστορική του πορεία με κυρίαρχο το ελληνικό στοιχείο · το κράτος μετεξελίχτηκε πλέον στη βυζαντινή του μορφή.

Ø  Και στο ανατολικό τμήμα υπήρξε προσωρινά κίνδυνος εκγερμανισμού του κράτους, αναπτύχθηκε ωστόσο ισχυρή αντίσταση από Έλληνες λογίους και πολιτικούς (αντιγερμανική / αντιγοτθική κίνηση), υπό τη μορφή εθνικού κόμματος, και ο κίνδυνος αποσοβήθηκε.